کولپوسکوپی دهانه رحم

کولپوسکوپی دهانه رحم، معاینه دقیق دهانه رحم و بافت واژن با درشت‌نمایی جهت تشخیص زودرس و درمان به‌موقع سرطان سرویکس یا دهانه رحم است.
با توجه به اهمیت زیاد غربالگری سرطان دهانه رحم در خانم‌ها، در این مقاله به‌طور مفصل به بحث در رابطه با دهانه رحم و عفونت HPV و روش‌های غربالگری به‌ویژه کولپوسکوپی می‌پردازیم تا با افزایش سطح آگاهی و دانش در این زمینه کمکی به ارتقا سطح سلامت بانوان عزیز داشته باشیم.

فهرست

1- آشنایی با آناتومی، بافت‌شناسی و عملکرد دهانه رحم
2- مقدمه‌ای بر سرطان دهانه رحم
3- عوامل خطر سرطان دهانه رحم
4- HPV و نقش آن در سرطان دهانه رحم
5- علائم سرطان دهانه رحم
6- روش‌های غربالگری سرطان دهانه رحم
7- تعریف کولپوسکوپی
8. کولپوسکوپ چیست؟
9- اضطراب پیش از کولپوسکوپی
10- موارد قابل توجه قبل از کولپوسکوپی دهانه رحم
11- نحوه انجام کولپوسکوپی دهانه رحم
12- اقدامات لازم بعد از کولپوسکوپی
13- خطرات و عوارض کولپوسکوپی

دکتر روحانی

آشنایی با آناتومی، بافت‌شناسی و عملکرد سرویکس یا دهانه رحم

دهانه رحم، قسمت ابتدایی رحم است که در انتهای واژن قرار دارد و شامل دو ناحیه اگزوسرویکس یا قسمت واژینال دهانه رحم و اندوسرویکس است که داخل رحم قرار دارد. قسمت خارجی دهانه رحم، ناحیه محدب و برجسته به داخل واژن بوده و در حین معاینه واژن با اسپکولوم قابل مشاهده است.

مجرای دهانه رحم حدود 2 تا 3 سانتی‌متر می‌باشد و واجد سوراخ داخلی است که به داخل رحم راه دارد و سوراخ خارجی به داخل واژن باز می‌شود. در دوران قاعدگی خونریزی حاصل از سطح داخلی رحم از طریق دهانه رحم وارد واژن شده و به بیرون تخلیه می‌شود.

دهانه رحم مسئول ترشح موکوس می‌باشد که تحت کنترل هورمونی است و در طی سیکل قاعدگی از ترشحات موکوس فراوان، شفاف و رقیق در حوالی تخمک‌گذاری تا موکوس اندک و غلیظ در مرحله بعد از تخمک‌گذاری متفاوت است.

در طی معاینه واژینال خانم‌ها با اسپکولوم، سطح خارجی دهانه رحم قابل مشاهده است که اهمیت زیادی در برابر عفونت‌ها، التهاب و تغییرات بدخیمی دارد.

مخاط دهانه رحم دارای دو نوع اپیتلیوم سنگفرشی در سرویکس خارجی و اپیتلیوم استوانه‌ای ترشح کننده موکوس در قسمت داخلی است. حدفاصل این دو اپیتلیوم را پیوستگاه سنگفرشی- استوانه‌ای یا ترانزیشنال زون می‌گویند و بیشترین آسیب‌پذیری را جهت پیدایش بدخیمی دارد و بررسی دقیق آن حین کولپوسکوپی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

آناتومی دستگاه تناسلی

مقدمه‌ای بر سرطان دهانه رحم

سرطان دهانه رحم از شایع‌ترین سرطان‌ها، در خانم‌ها و با میزان کشندگی بالاست و در عین حال به‌علت وجود راه‌های غربالگری آسان و کارآمد این بیماری کاملا قابل پیشگیری یا درمان مناسب در مراحل اولیه است.

سازمان بهداشت جهانی، تاکید زیادی بر غربالگری و تشخیص به‌موقع سرطان دهانه رحم دارد. متخصصین زنان و ارائه‌کنندگان خدمات بهداشت اولیه به زنان، باید با برنامه‌های واکسیناسیون، تکنیک‌های غربالگری، روش‌های تشخیصی، عوامل خطر سرطان دهانه رحم و نیز نحوه برخورد با بیماری پیش تهاجمی آشنا باشند.

بانوان عزیز نیز با افزایش سطح آگاهی و دانش خود در این زمینه و مراجعه منظم جهت غربالگری، کمک زیادی به ارتقا سطح سلامتی خود و بهبود و افزایش سطح بهداشت جامعه می‌کنند.

عوامل خطر سرطان دهانه رحم

  • سن پایین در زمان اولین نزدیکی جنسی، به‌ویژه سن کمتر از 16 سال
  • داشتن شرکای جنسی متعدد
  • استعمال دخانیات
  • نژاد
  • تعداد زایمان بالا
  • سطح اجتماعی و اقتصادی پایین
  • سرکوب مزمن سیستم ایمنی

بیشتر بخوانید: عوامل خطرساز در ایجاد سرطان دهانه رحم را بشناسید

سرطان دهانه رحم
سرطان دهانه رحم

آشنایی با ویروس HPV و نقش آن در سرطان دهانه رحم

واقعه آغازگر در سرطان دهانه رحم، عفونت با HPV یا هیومن پاپیلوما ویروس است که عامل 99 درصد موارد سرطان دهانه رحم است. HPV نوعی ویروس با پوشش پروتئینی است که در 120 نوع مختلف و در انواع کم‌خطر و پرخطر وجود دارد.

انواع کم‌خطر اهمیت بالینی ندارند، به‌جز نوع 6 و 11 که عامل ایجاد زگیل تناسلی هستند. انواع پرخطر در صورت پابرجا ماندن، احتمال ایجاد تغییرات بدخیمی در بافت دهانه رحم، واژن و ولو (بخش خارجی ناحیه تناسلی خانم‌ها) دارند.

HPV، از طریق خراش‌های سطحی که در پوست دستگاه تناسلی هنگام مقاربت ایجاد می‌شود، وارد سلول‌های این ناحیه می‌گردد و اغلب خودبه‌خود پاک می‌شود، نکته مهم این که 80 درصد عفونت‌های HPV، چه کم‌خطر و چه پرخطر در عرض یکسال اول، خود‌به‌خود محدود شده و پاک می‌شوند و اگر این ویروس بعد از یکسال همچنان باقی بماند، به‌عنوان‌ عفونت پایدار تلقی می‌شود که می‌تواند در ناحیه ترانزیشنال زون به ژن‌های سرکوب‌کننده تومور وصل شده و آنها را از کار انداخته و باعث رشد سلولی در جهت بدخیمی ‌شود.

HPV نوع 16 شایع‌ترین و نوع 18 اختصاصی‌ترین، در زمینه ایجاد سرطان دهانه رحم است.

علائم سرطان دهانه رحم

خونریزی واژینال شایع‌ترین علامتی‌ست که در سرطان دهانه رحم مشاهده می‌شود و اغلب به‌صورت خونریزی بعد از نزدیکی بروز می‌کند و همچنین ممکن است خود را به‌صورت خونریزی‌های نامنظم یا خونریزی بعد از یائسگی نشان دهد. در موارد بیماری پیشرفته، ترشح بد بوی فراوان و مقاوم به درمان واژینال و همچنین کاهش وزن دیده می‌شود.

درمان سرطان دهانه رحم
نمونه برداری

روش‌های غربالگری سرطان دهانه رحم

  • انجام منظم تست پاپ اسمیر
  •  تست HPV تایپینگ
  •  انجام همزمان تست پاپ اسمیر و HPV تایپینگ که اصطلاحا کوتست نام دارد و از دقت بسیار بالایی برخودار است.
  • کولپوسکوپی دهانه رحم

شروع غربالگری سرطان دهانه رحم از سن 21 سال است، اما در خانم‌هایی که نزدیکی جنسی را در سنین پایین شروع کرده‌اند و به‌ویژه شرکای جنسی متعددی دارند، انجام غربالگری در سنین پایین‌تر توصیه می‌گردد.

پاپ اسمیر تست مفید و موثر در غربالگری سرطان دهانه رحم است که انجام آن آسان و مقرون‌به‌صرفه می‌باشد و سال‌های طولانی است که این تست استفاده می‌شود. انجام منظم پاپ اسمیر هر 1 تا 3 سال کمک زیادی در زمینه غربالگری سرطان دهانه رحم می‌کند.

امروزه با توجه به شیوع بالای HPV توصیه به انجام همزمان تست پاپ اسمیر و تست HPV تایپینگ می‌شود؛ زیرا دقت تشخیص بالایی در زمینه غربالگری سرطان دهانه رحم دارد. تنها عیب این روش هزینه نسبتا زیاد آن است اما با توجه به ارزش بالای تشخیصی آن و انجام هر 3 سال یکبار HPV تایپینگ، هزینه آن از اهمیت زیادی برخوردار نیست.

 بیماری که تست پاپ اسمیر مشکوک دارد یا HPV نوع پرخطر مثبت شده است، باید غربالگری با کولپوسکوپی انجام شود که در صورت نرمال بودن نتیجه کولپوسکوپی و بیوپسی، انجام مجدد تست پاپ اسمیر و HPV تایپینگ پس از 6 ماه الی یک سال توصیه می‌شود

آشنایی با کولپوسکوپی

کولپوسکوپی معاینه دقیق دهانه رحم و واژن توسط درشت‌نمایی می‌باشد که جهت تشخیص و غربالگری ضایعات پیش سرطانی و سرطان دهانه رحم و واژن استفاده می‌شود.

کولپوسکوپ چیست؟

کولپوسکوپ وسیله‌ای پزشکی مجهز به دوربین یا میکروسکوپ است که با تاباندن نور مستقیم به دهانه رحم و واژن اجازه بررسی این نواحی را با درشت‌نمایی‌های متعدد می‌دهد و دید وسیع و کاملی را از نواحی داخلی اندام تناسلی زنان فراهم می‌کند تا با مشاهده دقیق و عادی بودن بافت ظاهری یا غیرطبیعی بودن آن و نتایج نمونه‌برداری بافتی، بررسی آزمایشگاهی و پاتولوژیک نتیجه لازم به‌دست آید.

انواع کولپوسکوپ

دو نوع مختلف کولپوسکوپ وجود دارد، نوع اول که مجهز به میکروسکوپ و لنز چشمی می‌باشد و توسط آن دهانه رحم با درشت‌نمایی‌های مختلف مشاهده و بررسی می‌شود.
نوع دیگر کولپوسکوپ، مجهز به دوربین است که تصویر دهانه رحم بر صفحه مانیتور قابل بررسی‌ست و توسط سیستم کامپیوتری، تنظیمات و درشت‌نمایی‌ها تغییر داده می‌شود تا بررسی دقیق دهانه رحم انجام شود.
در مطب دکتر ملیحه قدس روحانی، دستگاه کولپوسکوپ با برند CYTO FAST استفاده می‌شود که از مدرن‌ترین و دقیق‌ترین کولپوسکوپ‌های دنیا می‌باشد.
با این وسیله علاوه بر مشاهده و بررسی‌های لازم، امکان گرفتن تصاویر متعدد و ذخیره کردن تصاویر در کامپیوتر جهت بررسی‌های بعدی، فالوآپ بیمار و نیز ذخیره کردن تصاویر در فلش جهت تحویل دادن به بیمار وجود دارد.

دستگاه کولپوسکوپی

اضطراب پیش از کولپوسکوپی

اغلب خانم‌ها تا زمان فرا رسیدن نوبت خود، نگرانی شدیدی داشته و استرس زیادی را تحمل می‌کنند که باعث برهم ریختن آرامش و ناراحتی آنها می‌شود.
علت اصلی اضطراب بیمار، نگرانی در رابطه با نتیجه آن و ترس از سرطان دهانه رحم است. با افزایش سطح آگاهی در زمینه تاثیر ویژه غربالگری در روند تشخیصی و درمانی سرطان دهانه رحم، ترس و نگرانی بیمار کاهش زیادی پیدا می‌کند.

موارد قابل توجه قبل از کولپوسکوپی دهانه رحم

  • انجام نمونه برداری بعد از اتمام دوره قاعدگی
  • در صورت وجود عفونت و التهاب واژینال، درمان کامل دارویی انجام ‌شود؛ چراکه بهبود عفونت و کاهش التهاب دهانه رحم امکان بررسی دقیق‌تر و نمونه‌گیری مناسب را امکان‌پذیر می‌سازد.
  • عدم استعمال داروهای واژینال از حدود 5 روز قبل
  • عدم دوش واژینال در 24 ساعت قبل
  • عدم رابطه جنسی در 24 ساعت قبل
  • استعمال مسکن خوراکی یا شیاف قبل از انجام کولپوسکوپی

بیشتر بخوانید: نکاتی که باید قبل و بعد از انجام کولپوسکوپی بدانید

دستگاه کولپوسکوپی

نحوه انجام کولپوسکوپی

جهت انجام کولپوسکوپی، بیمار در وضعیت معاینه روی تخت ژنیکولوژی قرار می‌گیرد و اسپکولوم داخل واژن گذاشته می‌شود. معاینه اولیه واژن در دهانه رحم انجام شده و سپس داخل واژن توسط سرم نرمال سالین شستشو داده می‌شود، ترشحات دهانه رحم به‌طور کامل خارج شده تا دید کافی جهت بررسی دقیق ایجاد شود.

سپس دستگاه کولپوسکوپ را روشن نموده، با نور سفید و درشت‌نمایی‌های متعدد، دهانه رحم به‌طور کامل بررسی می‌شود. تصویرهای لازم گرفته شده و ذخیره می‌شود، سپس با استفاده از نور سبز بررسی دقیق‌تر عروق دهانه رحم صورت می‌گیرد. در صورت نیاز تصویربرداری مجدد انجام می‌شود.

مرحله بعد شامل آغشته کردن دهانه رحم با اسید استیک 4 الی 5 درصد است که امکان بررسی دقیق‌تر دهانه رحم را فراهم می‌کند. در صورت ایجاد نواحی سفید رنگ یا اصطلاحا استووایت می‌تواند به نفع وجود ضایعات پیش بدخیم یا بدخیم باشد و مجددا دهانه رحم  با درشت‌نمایی‌های متعدد و نور سبز بررسی و تصویربرداری‌های لازم انجام می‌شود.
در حین کولپوسکوپی باید توجه ویژه به ناحیه ترانزیشنال زون داشت؛ چراکه خاستگاه اصلی بدخیمی دهانه رحم می‌باشد، در صورت لزوم و عدم مشاهده کافی این ناحیه، کورتاژ قسمت داخلی دهانه رحم انجام می‌شود.
پس از آن در صورت مشاهده نقاط مشکوک و به‌ویژه استووایت، نمونه‌گیری‌های لازم از ساعت‌های مختلف دهانه رحم انجام می‌شود. پس از اتمام بررسی‌ها در صورت مشاهده خونریزی واضح از تامپون واژینال استفاده می‌شود.

اقدامات بعد از کولپوسکوپی دهانه رحم

  • در صورت وجود تامپون، پس از 2 ساعت درآورده شود
  • استفاده از مسکن مانند ژلوفن یا شیاف دیکلوفناک
  • استفاده از آنتی‌بیوتیک در صورت وجود التهاب
  • عدم نزدیکی در صورت نمونه‌گیری به‌مدت یک هفته

خطرات و عوارض کولپوسکوپی

این روش تشخیصی کاملا مطمئن و بدون خطر است. احتمال ایجاد عارضه نادر بوده و تنها ممکن است در حین نمونه‌گیری از دهانه رحم به ویژه در موارد التهاب شدید، عوارضی رخ دهد که شامل خونریزی شدید، عفونت و درد لگنی است.